Rittner Erdpyramiden Abb. 1: “Rittnerbahn. Oberbozen. Erdpyramide gegen das Mendelgebirge.” (Ansichtskarte, Anfang 20. Jh.). Das Klicken auf die Abbildung vergrößert wie immer deren Darstellung am Bildschirm. Unter den Erdpyramiden die Rivelaunschlucht., im Hintergrund links der Kohlererberg, ganz hinten der Mendelzug mit dem verschneiten Roen. Die Rittner Erdpyramiden sind ganz spezielle Gesteinsformationen , welche besonders in der Vergangenheit als ein Alleinstellungsmerkmal den Ritten bekannt gemacht haben. Jene bei Lengmoos sind besser zur Besichtigung erschlossen und auch deswegen bekannter, zu jenen in Oberbozen (Abb. 1) ist der Anmarsch länger und beschwerlicher, aber man kann sie recht gut auch von der Seilbahn aus sehen.
Abb. 2: “Die Rittner Bahn”, Reklameplakat des Künstlers Tony Grubhofer (1854–1935) mit den Erdpyramiden vor der Kulisse Oberbozens. Was fand der Grafiker als markant? Man erkennt von links nach rechts die Kirche Maria Himmelfahrt, dann das massige Amon-Haus mit seinen charakteristischen altdeutschen Ballkonen, das Kirchlein St. Magdalena mit dem Grabmayr-Haus, die beiden Häuser von Edmund Zallinger im nordischen Stil, darunter der Bahnhof Maria Himmelfahrt, rechts davon der Doppelbauer und schlussendlich das Hotel Oberbozen. Natürlich gibt es auch noch andere Orte, wenn auch nicht viele, wo diese spektakulären Erosionsformen entstanden sind, wie jene in Segonzano im Cembratal. Aber am Ritten war ihre Einbeziehung in die Werbung (Abb. 2) von Anfang an recht intensiv, was naturgemäß in einen stärkeren Bekanntheitsgrad mündet.
Abb. 3: “Erdpyramiden bei Oberbozen am Ritten. Tirol.” Kolorierte Ansichtskarte vom Anfang des 20. Jahrhunderts. Um diese Aufnahme zu machen, musste der Fotograf in die unerschlossenene Rivelaunschlucht hinabsteigen. Deutlich sieht man links jene exemplarische Formation, welche auch für die Werbegrafiken (Abb. 2 z.B.) verwendet wurde. Sie wird inzwischen sehr wahrscheinlich ein Opfer der fortschreitenden natürlichen Erosion geworden sein. In diesem Beitrag verwendete Literatur- und Bildquellen:
12916061 {12916061:B97ZBL4X} 1 apa 50 default 7692 https://kallos.kobler-margreid.com/wp-content/plugins/zotpress/ %7B%22status%22%3A%22success%22%2C%22updateneeded%22%3Afalse%2C%22instance%22%3Afalse%2C%22meta%22%3A%7B%22request_last%22%3A0%2C%22request_next%22%3A0%2C%22used_cache%22%3Atrue%7D%2C%22data%22%3A%5B%7B%22key%22%3A%22B97ZBL4X%22%2C%22library%22%3A%7B%22id%22%3A12916061%7D%2C%22meta%22%3A%7B%22creatorSummary%22%3A%22Foto%20Fr%5Cu00e4nzl%22%2C%22numChildren%22%3A1%7D%2C%22bib%22%3A%22%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-bib-body%26quot%3B%20style%3D%26quot%3Bline-height%3A%202%3B%20padding-left%3A%201em%3B%20text-indent%3A-1em%3B%26quot%3B%26gt%3B%5Cn%20%20%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-entry%26quot%3B%26gt%3BFoto%20Fr%26%23xE4%3Bnzl.%20%28Anfang%2020.%20Jh.%29.%20%26lt%3Bi%26gt%3BRittnerbahn.%20Oberbozen.%20Erdpyramide%20gegen%20das%20Mendelgebirge.%26lt%3B%5C%2Fi%26gt%3B%20%5BAnsichtskarte%5D.%20Sammlung%20A.%20Kobler.%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%5Cn%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%22%2C%22data%22%3A%7B%22itemType%22%3A%22artwork%22%2C%22title%22%3A%22Rittnerbahn.%20Oberbozen.%20Erdpyramide%20gegen%20das%20Mendelgebirge.%22%2C%22creators%22%3A%5B%7B%22creatorType%22%3A%22artist%22%2C%22firstName%22%3A%22%22%2C%22lastName%22%3A%22Foto%20Fr%5Cu00e4nzl%22%7D%5D%2C%22abstractNote%22%3A%22%22%2C%22artworkMedium%22%3A%22Ansichtskarte%22%2C%22artworkSize%22%3A%22%22%2C%22date%22%3A%22Anfang%2020.%20Jh.%22%2C%22language%22%3A%22%22%2C%22url%22%3A%22%22%2C%22collections%22%3A%5B%22WM2DAINB%22%5D%2C%22dateModified%22%3A%222025-07-24T10%3A06%3A52Z%22%7D%7D%5D%7D Foto Fränzl. (Anfang 20. Jh.). Rittnerbahn. Oberbozen. Erdpyramide gegen das Mendelgebirge. [Ansichtskarte]. Sammlung A. Kobler.
12916061 {12916061:8K8EJY96} 1 apa 50 default 7692 https://kallos.kobler-margreid.com/wp-content/plugins/zotpress/ %7B%22status%22%3A%22success%22%2C%22updateneeded%22%3Afalse%2C%22instance%22%3Afalse%2C%22meta%22%3A%7B%22request_last%22%3A0%2C%22request_next%22%3A0%2C%22used_cache%22%3Atrue%7D%2C%22data%22%3A%5B%7B%22key%22%3A%228K8EJY96%22%2C%22library%22%3A%7B%22id%22%3A12916061%7D%2C%22meta%22%3A%7B%22numChildren%22%3A1%7D%2C%22bib%22%3A%22%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-bib-body%26quot%3B%20style%3D%26quot%3Bline-height%3A%202%3B%20padding-left%3A%201em%3B%20text-indent%3A-1em%3B%26quot%3B%26gt%3B%5Cn%20%20%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-entry%26quot%3B%26gt%3B%26lt%3Bi%26gt%3BRittner%20Erdpyramiden%20-%20Naturerlebnis%20S%26%23xFC%3Bdtirol%26lt%3B%5C%2Fi%26gt%3B.%20%28n.d.%29.%20Ritten%2C%20S%26%23xFC%3Bdtirol.%20Retrieved%20April%207%2C%202025%2C%20from%20%26lt%3Ba%20class%3D%26%23039%3Bzp-ItemURL%26%23039%3B%20href%3D%26%23039%3Bhttps%3A%5C%2F%5C%2Fwww.ritten.com%5C%2Fde%5C%2F1201-erdpyramiden%26%23039%3B%26gt%3Bhttps%3A%5C%2F%5C%2Fwww.ritten.com%5C%2Fde%5C%2F1201-erdpyramiden%26lt%3B%5C%2Fa%26gt%3B%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%5Cn%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%22%2C%22data%22%3A%7B%22itemType%22%3A%22webpage%22%2C%22title%22%3A%22Rittner%20Erdpyramiden%20-%20Naturerlebnis%20S%5Cu00fcdtirol%22%2C%22creators%22%3A%5B%5D%2C%22abstractNote%22%3A%22%22%2C%22date%22%3A%22%22%2C%22url%22%3A%22https%3A%5C%2F%5C%2Fwww.ritten.com%5C%2Fde%5C%2F1201-erdpyramiden%22%2C%22language%22%3A%22de%22%2C%22collections%22%3A%5B%22H5NB5SVK%22%5D%2C%22dateModified%22%3A%222025-04-07T17%3A41%3A56Z%22%7D%7D%5D%7D Rittner Erdpyramiden - Naturerlebnis Südtirol . (n.d.). Ritten, Südtirol. Retrieved April 7, 2025, from
https://www.ritten.com/de/1201-erdpyramiden 12916061 {12916061:KC3TEHK6} 1 apa 50 default 7692 https://kallos.kobler-margreid.com/wp-content/plugins/zotpress/ %7B%22status%22%3A%22success%22%2C%22updateneeded%22%3Afalse%2C%22instance%22%3Afalse%2C%22meta%22%3A%7B%22request_last%22%3A0%2C%22request_next%22%3A0%2C%22used_cache%22%3Atrue%7D%2C%22data%22%3A%5B%7B%22key%22%3A%22KC3TEHK6%22%2C%22library%22%3A%7B%22id%22%3A12916061%7D%2C%22meta%22%3A%7B%22creatorSummary%22%3A%22Wikipedia-Autoren%22%2C%22parsedDate%22%3A%222023-01-18%22%2C%22numChildren%22%3A1%7D%2C%22bib%22%3A%22%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-bib-body%26quot%3B%20style%3D%26quot%3Bline-height%3A%202%3B%20padding-left%3A%201em%3B%20text-indent%3A-1em%3B%26quot%3B%26gt%3B%5Cn%20%20%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-entry%26quot%3B%26gt%3BWikipedia-Autoren.%20%282023%29.%20Erdpyramide.%20In%20%26lt%3Bi%26gt%3BWikipedia%26lt%3B%5C%2Fi%26gt%3B.%20%26lt%3Ba%20class%3D%26%23039%3Bzp-ItemURL%26%23039%3B%20href%3D%26%23039%3Bhttps%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DErdpyramide%26amp%3Boldid%3D229969119%26%23039%3B%26gt%3Bhttps%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DErdpyramide%26amp%3Boldid%3D229969119%26lt%3B%5C%2Fa%26gt%3B%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%5Cn%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%22%2C%22data%22%3A%7B%22itemType%22%3A%22encyclopediaArticle%22%2C%22title%22%3A%22Erdpyramide%22%2C%22creators%22%3A%5B%7B%22creatorType%22%3A%22author%22%2C%22firstName%22%3A%22%22%2C%22lastName%22%3A%22Wikipedia-Autoren%22%7D%5D%2C%22abstractNote%22%3A%22Erdpyramiden%20%28auch%20%5Cu201eErdpfeiler%5Cu201c%29%20sind%20steile%2C%20turm-%20oder%20kegelf%5Cu00f6rmige%20Erosions%5Cu00adformen%20aus%20relativ%20leicht%20erodierbarem%20Gestein%20%28z.%20B.%20schwach%20zementierter%20Sandstein%2C%20L%5Cu00f6ss%2C%20Blocklehm%2C%20vulkanischer%20Tuff%29%2C%20die%20durch%20aufliegende%20Bl%5Cu00f6cke%20aus%20weniger%20gut%20erodierbarem%20Material%20vor%20der%20v%5Cu00f6lligen%20Abtragung%20bisher%20bewahrt%20blieben.%22%2C%22encyclopediaTitle%22%3A%22Wikipedia%22%2C%22date%22%3A%222023-01-18T11%3A40%3A10Z%22%2C%22ISBN%22%3A%22%22%2C%22url%22%3A%22https%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DErdpyramide%26oldid%3D229969119%22%2C%22language%22%3A%22de%22%2C%22collections%22%3A%5B%22H5NB5SVK%22%5D%2C%22dateModified%22%3A%222025-10-16T20%3A36%3A30Z%22%7D%7D%5D%7D 12916061 {12916061:JIWARX43} 1 apa 50 default 7692 https://kallos.kobler-margreid.com/wp-content/plugins/zotpress/ %7B%22status%22%3A%22success%22%2C%22updateneeded%22%3Afalse%2C%22instance%22%3Afalse%2C%22meta%22%3A%7B%22request_last%22%3A0%2C%22request_next%22%3A0%2C%22used_cache%22%3Atrue%7D%2C%22data%22%3A%5B%7B%22key%22%3A%22JIWARX43%22%2C%22library%22%3A%7B%22id%22%3A12916061%7D%2C%22meta%22%3A%7B%22creatorSummary%22%3A%22Grubhofer%22%2C%22parsedDate%22%3A%222025-03-15%22%2C%22numChildren%22%3A1%7D%2C%22bib%22%3A%22%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-bib-body%26quot%3B%20style%3D%26quot%3Bline-height%3A%202%3B%20padding-left%3A%201em%3B%20text-indent%3A-1em%3B%26quot%3B%26gt%3B%5Cn%20%20%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-entry%26quot%3B%26gt%3BGrubhofer%2C%20T.%20%282025%29.%20%26lt%3Bi%26gt%3BRittner%20Bahn%26lt%3B%5C%2Fi%26gt%3B%20%5BGraphic%5D.%20%26lt%3Ba%20class%3D%26%23039%3Bzp-ItemURL%26%23039%3B%20href%3D%26%23039%3Bhttps%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DRittner_Bahn%26amp%3Boldid%3D254224138%26%23039%3B%26gt%3Bhttps%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DRittner_Bahn%26amp%3Boldid%3D254224138%26lt%3B%5C%2Fa%26gt%3B%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%5Cn%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%22%2C%22data%22%3A%7B%22itemType%22%3A%22artwork%22%2C%22title%22%3A%22Rittner%20Bahn%22%2C%22creators%22%3A%5B%7B%22creatorType%22%3A%22artist%22%2C%22firstName%22%3A%22Tony%22%2C%22lastName%22%3A%22Grubhofer%22%7D%5D%2C%22abstractNote%22%3A%22Die%20Rittner%20Bahn%2C%20italienisch%20Ferrovia%20del%20Renon%20%5Cu2013%20abgek%5Cu00fcrzt%20F.R.%20%5Cu2013%20oder%20Treno%20del%20Renon%2C%20ist%20eine%201907%20er%5Cu00f6ffnete%20und%20von%20Beginn%20an%20elektrisch%20betriebene%2C%20meterspurige%20Schmalspurbahn%20in%20S%5Cu00fcdtirol.%20Historisch%20bestand%20die%20als%20Lokalbahn%20konzessionierte%20und%20durchgehend%20eingleisige%20Stichstrecke%20aus%20drei%20Abschnitten%3A%20einer%20stra%5Cu00dfenbahn%5Cu00e4hnlichen%20Trasse%20in%20Bozen%2C%20einem%20Zahnstangenabschnitt%20von%20Bozen%20auf%20das%20Hochplateau%20des%20Ritten%20und%20einer%20%5Cu00dcberlandtrasse%20auf%20dem%20Ritten.%20W%5Cu00e4hrend%20die%20beiden%20erstgenannten%20Teile%20aufgelassen%20beziehungsweise%20durch%20die%20Rittner%20Seilbahn%20ersetzt%20wurden%2C%20verkehrt%20die%20Adh%5Cu00e4sionsbahn%20auf%20dem%20Hochplateau%20von%20Maria%20Himmelfahrt%20%5Cu00fcber%20Oberbozen%20nach%20Klobenstein%20bis%20heute%2C%20bedient%20damit%20aber%20nur%20noch%20die%20Gemeinde%20Ritten.%20Eigent%5Cu00fcmer%20und%20Betreiber%20der%202013%20stark%20erneuerten%20und%20ausgebauten%20Nebenbahn%20sind%20die%20S%5Cu00fcdtiroler%20Transportstrukturen%20%28STA%29.%20Die%20Rittner%20Bahn%20ist%20als%20Linie%20160%20in%20den%20Verkehrsverbund%20S%5Cu00fcdtirol%20integriert%20und%20bedient%20insgesamt%20zehn%20Stationen.%22%2C%22artworkMedium%22%3A%22%22%2C%22artworkSize%22%3A%22%22%2C%22date%22%3A%222025-03-15T15%3A26%3A03Z%22%2C%22language%22%3A%22de%22%2C%22url%22%3A%22https%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DRittner_Bahn%26oldid%3D254224138%22%2C%22collections%22%3A%5B%224KC2V5TY%22%5D%2C%22dateModified%22%3A%222025-04-07T18%3A04%3A10Z%22%7D%7D%5D%7D 12916061 {12916061:WQ4LVU2F} 1 apa 50 default 7692 https://kallos.kobler-margreid.com/wp-content/plugins/zotpress/ %7B%22status%22%3A%22success%22%2C%22updateneeded%22%3Afalse%2C%22instance%22%3Afalse%2C%22meta%22%3A%7B%22request_last%22%3A0%2C%22request_next%22%3A0%2C%22used_cache%22%3Atrue%7D%2C%22data%22%3A%5B%7B%22key%22%3A%22WQ4LVU2F%22%2C%22library%22%3A%7B%22id%22%3A12916061%7D%2C%22meta%22%3A%7B%22creatorSummary%22%3A%22Wikipedia-Autoren%22%2C%22parsedDate%22%3A%222024-09-20%22%2C%22numChildren%22%3A1%7D%2C%22bib%22%3A%22%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-bib-body%26quot%3B%20style%3D%26quot%3Bline-height%3A%202%3B%20padding-left%3A%201em%3B%20text-indent%3A-1em%3B%26quot%3B%26gt%3B%5Cn%20%20%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-entry%26quot%3B%26gt%3BWikipedia-Autoren.%20%282024%29.%20Tony%20Grubhofer.%20In%20%26lt%3Bi%26gt%3BWikipedia%26lt%3B%5C%2Fi%26gt%3B.%20%26lt%3Ba%20class%3D%26%23039%3Bzp-ItemURL%26%23039%3B%20href%3D%26%23039%3Bhttps%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DTony_Grubhofer%26amp%3Boldid%3D248765512%26%23039%3B%26gt%3Bhttps%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DTony_Grubhofer%26amp%3Boldid%3D248765512%26lt%3B%5C%2Fa%26gt%3B%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%5Cn%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%22%2C%22data%22%3A%7B%22itemType%22%3A%22encyclopediaArticle%22%2C%22title%22%3A%22Tony%20Grubhofer%22%2C%22creators%22%3A%5B%7B%22creatorType%22%3A%22author%22%2C%22firstName%22%3A%22%22%2C%22lastName%22%3A%22Wikipedia-Autoren%22%7D%5D%2C%22abstractNote%22%3A%22Tony%20Grubhofer%20%28%2A%208.%20Februar%201854%20in%20Innsbruck%2C%20Donaumonarchie%3B%20%5Cu2020%204.%20Mai%201935%20ebenda%29%20war%20ein%20%5Cu00f6sterreichischer%20Maler%20und%20Grafiker.%22%2C%22encyclopediaTitle%22%3A%22Wikipedia%22%2C%22date%22%3A%222024-09-20T19%3A32%3A44Z%22%2C%22ISBN%22%3A%22%22%2C%22url%22%3A%22https%3A%5C%2F%5C%2Fde.wikipedia.org%5C%2Fw%5C%2Findex.php%3Ftitle%3DTony_Grubhofer%26oldid%3D248765512%22%2C%22language%22%3A%22de%22%2C%22collections%22%3A%5B%22H5NB5SVK%22%5D%2C%22dateModified%22%3A%222025-10-16T20%3A34%3A10Z%22%7D%7D%5D%7D 12916061 {12916061:S4Y5ANR4} 1 apa 50 default 7692 https://kallos.kobler-margreid.com/wp-content/plugins/zotpress/ %7B%22status%22%3A%22success%22%2C%22updateneeded%22%3Afalse%2C%22instance%22%3Afalse%2C%22meta%22%3A%7B%22request_last%22%3A0%2C%22request_next%22%3A0%2C%22used_cache%22%3Atrue%7D%2C%22data%22%3A%5B%7B%22key%22%3A%22S4Y5ANR4%22%2C%22library%22%3A%7B%22id%22%3A12916061%7D%2C%22meta%22%3A%7B%22creatorSummary%22%3A%22J.F.%20Amonn%22%2C%22numChildren%22%3A1%7D%2C%22bib%22%3A%22%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-bib-body%26quot%3B%20style%3D%26quot%3Bline-height%3A%202%3B%20padding-left%3A%201em%3B%20text-indent%3A-1em%3B%26quot%3B%26gt%3B%5Cn%20%20%26lt%3Bdiv%20class%3D%26quot%3Bcsl-entry%26quot%3B%26gt%3BJ.F.%20Amonn.%20%28Anfang%2020.%20Jh.%29.%20%26lt%3Bi%26gt%3BErdpyramiden%20bei%20Oberbozen%20am%20Ritten.%20Tirol.%26lt%3B%5C%2Fi%26gt%3B%20%5BAnsichtskarte%5D.%20Sammlung%20A.%20Kobler.%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%5Cn%26lt%3B%5C%2Fdiv%26gt%3B%22%2C%22data%22%3A%7B%22itemType%22%3A%22artwork%22%2C%22title%22%3A%22Erdpyramiden%20bei%20Oberbozen%20am%20Ritten.%20Tirol.%22%2C%22creators%22%3A%5B%7B%22creatorType%22%3A%22artist%22%2C%22firstName%22%3A%22%22%2C%22lastName%22%3A%22J.F.%20Amonn%22%7D%5D%2C%22abstractNote%22%3A%22%22%2C%22artworkMedium%22%3A%22Ansichtskarte%22%2C%22artworkSize%22%3A%22%22%2C%22date%22%3A%22Anfang%2020.%20Jh.%22%2C%22language%22%3A%22%22%2C%22url%22%3A%22%22%2C%22collections%22%3A%5B%22WM2DAINB%22%5D%2C%22dateModified%22%3A%222025-07-24T10%3A09%3A46Z%22%7D%7D%5D%7D J.F. Amonn. (Anfang 20. Jh.). Erdpyramiden bei Oberbozen am Ritten. Tirol. [Ansichtskarte]. Sammlung A. Kobler.